Fakir kalmak bir tercih mi? Yoksa kader mi?
Dr. Vedat AKMAN
Vergi politikası, hükümetlerin kamu hizmetlerini finanse etmek ve ekonomiyi düzenlemek için kullandıkları temel araçlardan biridir. Bu yazımda literatürde yer alan özellikle OECD ülkelerinde zenginlere yönelik vergi politikalarının ekonomik sonuçlarına odaklanmak istiyorum. Zenginlere yönelik vergilendirmenin gelir eşitsizliği, ekonomik büyüme ve işsizlik üzerindeki etkilerini tartışacağız.
Uluslararası İktisat Literatüründe OECD ülkeleri üzerinde yapılan çalışmalarda ülkedeki zenginler için yapılan büyük vergi kesintilerinin ve aflarının ekonomik sonuçları incelenmiştir. Bu ülkelerde zenginler neden daha çok zenginleşirken fakirler daha fakirleşmektedir.
Fakirlik bir kader mi? Yoksa bir tercih midir?
Çalışmalar ülke zenginlerine sağlanan bu vergi kesintisi ve vergi aflarının kısa ve orta vadede ülkelerde ki gelir eşitsizliğini önemli ölçüde artırdığını, ancak ekonomik büyüme veya işsizlik üzerinde kayda değer bir etkisi olmadığını vurgulamaktadır. Bu bulgular, zenginlere yapılan vergi indirimlerinin ekonomiye "damla etkisi" yapacağı fikrine karşı güçlü kanıtlar sunmaktadır.
Sonuç olarak, literatürde zenginlere yönelik vergi kesintilerinin ve afların gelir eşitsizliğini artırdığı, ancak ekonomik performansı etkilemediği sonucuna varılmıştır.
Literatürdeki geniş bulgular, zenginlerin vergileri düştüğünde daha fazla çalışmak ve yatırım yapmak için daha fazla teşvike sahip oldukları teorisine uymamaktadır, çünkü kaynaklar, zenginler üzerindeki vergilerin kesilmesinin büyüme, işsizlik veya yatırım üzerinde istatistiksel olarak anlamlı bir etkiye sahip olmadığını bulmuştur. Gelir eşitsizliği ölçüsü hem gerçekleşen sermaye kazançlarını hem de işgücü gelirini içerdiğinden, sonuçların vergi kaçırılmasından kaynaklanması da olası değildir, çünkü kaçırmanın önemli bir kısmı gelirin sermayeye kaydırılması şeklinde gerçekleşmektedir.
Literatürde, daha düşük gelir vergisi oranlarının zenginleri kendi ödüllerini artırmak için daha agresif bir şekilde pazarlık yapmaya teşvik ettiği ve bu durumun gelir dağılımında daha altta kalanların aleyhine olduğu yönündeki argümanı desteklediğini görmekteyiz. Bu sonuçlar, zenginler için yapılan vergi kesintilerinin daha geniş ekonomiye fayda sağlamak için "damlama" etkisi yarattığı şeklindeki yaygın siyasi-ekonomik fikre karşı güçlü kanıtlar sunmaktadır. Literatür, zenginler üzerindeki vergilerin kesilmesinin ekonomik faaliyeti etkilemediğini veya birbirini dengeleyen olumlu ve olumsuz etkilerin olduğunu belirtmektedir. Sonuç olarak, kaynaklar zenginler için yapılan vergi kesintilerinin ekonomik sonuçlarına ilişkin önemli sorular ortaya koymaktadır. Vergi politikasının tasarımı ve uygulanması karmaşık bir konudur.
Literatürde zenginler için yapılan vergi indirimlerinin ekonomik büyüme üzerinde olumlu bir etkisi olduğuna dair hiçbir kanıt bulunmamaktadır. Bu bulgu, vergi politikası tartışmaları için önemli sonuçlar doğurmakta ve "damlama" teorisinin geçerliliği konusunda şüphe uyandırmaktadır. Ayrıca, zenginler için yapılan vergi indirimlerinin ve afların daha geniş ekonomiye fayda sağlayacağı ve işsizliği azaltacağı şeklindeki "damlama" teorisini desteklememektedir. Hem kısa hem de orta vadede, zenginlere yönelik vergi indirimleri OECD ülkelerinde işsizlik oranında istatistiksel olarak anlamlı bir değişikliğe yol açmamıştır.
Bu sonuç, zenginler üzerindeki vergilerin kesilmesinin ekonomik faaliyeti etkilemediği veya birbirini dengeleyen olumlu ve olumsuz etkilerin olduğu şeklinde yorumlanabilir. İkinci açıklama, zenginler üzerindeki vergiler ile ekonomik performans arasındaki ilişkiye dair mevcut (belirsiz) teorik literatüre uymaktadır.
Kaynaklar, bu sonuçların birkaç olası açıklamasını sunmaktadır. İlki, zenginler için vergi indirimlerinin ekonomik faaliyet üzerinde hiçbir etkisi olmamasıdır. İkincisi, olumlu ve olumsuz etkilerin birbirini götürmesidir. Örneğin, vergi indirimleri zenginlerin daha fazla yatırım yapmasını sağlayabilir, ancak aynı zamanda gelir eşitsizliğini artırarak talebi azaltabilir.
Vergi adaletsizliği gelir dağılımını bozan önemli bir etkendir. Aynı zamanda enflasyonist baskıyı arttırır ve sosyal adaletsizliği ortaya çıkarır. Kısacası vergi adaletsizliği tam bir baş belasıdır. Size Dünya Ekonomik Forumunun Dünyamızı etkileyen en büyük 15 felaketini tek tek ele alacağımı yazmıştım. Bunlardan bir tanesi gelir adaletsizliği idi ve bu sorunun temelini vergi adaletsizliğinde aramak mümkündür.
Adaletsiz vergi düzenlemeleri eğer bir toplumu fakirleştirmeye başlarsa o zaman gelir adaletsizliği ortaya çıkmaktadır. Vergi adaletsizliği gelir dağılımını bozan önemli bir etkendir. Aynı zamanda enflasyonist baskıyı arttırır ve sosyal adaletsizliği ortaya çıkarır. Vergi ile yoksulluk arasındaki ilişki göz ardı edilemez.
