Ahlakı Değerler ve Ekonomi: Birlikte Düşünmek
“Ekonomi, ahlak felsefesinin bir alt dalı olarak ortaya çıkmıştır ve köklerine geri dönmelidir.”
Dr. Vedat AKMAN
Küresel ekonomik sistem, artan eşitsizlik, ekonomik güvensizlik, küresel finans krizi ve iklim değişikliği gibi faktörlerden kaynaklanan bir meşruiyet kriziyle karşı karşıyadır. Bu sorunlar, hem ulusal hem de küresel kurumlara olan güveni zayıflatıyor ve aşırıcılığa ve dışa kapanmaya yönelik tepkilere yol açıyor.
Modern ekonomi neden etik temellerini yeniden düşünmek zorunda?
Neoklasik ekonomi, olgusal ve normatif olanı, yani gerçekleri ve değerleri birbirinden keskin bir şekilde ayırır. Ancak, ekonomik müzakerelerde değerlerden tamamen kopmak mümkün değildir. İnsan varlığının doğası, yaşamın amacı ve farklı durumlarda doğru eylem gibi ahlak felsefesinin ortaya koyduğu büyük sorularda ekonomi belirli cevaplar önerir. Neoklasik ekonominin etik paradigması, bencil çıkarlar tarafından yönlendirilen ve öznel maddi tercihlerini maksimize etmeye çalışan "homo economicus"a odaklanır. Bu yaklaşım, insan doğası hakkındaki son bilimsel bulgular ve ahlaki normların önemi göz önüne alındığında yetersizdir. Neoklasik ekonomi, bencilliği onaylar, maddi arayışları yüceltir ve etik oluşumu göz ardı eder. Erdem önemsiz görülürken, eski geleneklerin ahlaksızlık olarak gördüğü şeyin faydalı olduğu savunulur. Bu, Adam Smith'in ünlü iddiasının, yani kamu yararına hizmet edenin hayırseverlik değil, bencil çıkar olduğu iddiasının temelini oluşturur.
İnsan refahı için ne önemlidir?
Mutluluk, insanların değer verdiği önemli bir şeydir. Faydacılık, hazzı en üst düzeye çıkarmak ve acıyı en aza indirgemek anlamında hedonistik bir mutluluk anlayışına sahipken, Aristotelesçi yaklaşım, anlamlı ilişkiler, amaç duygusu ve topluma katkı gibi içsel olarak değerli görülen şeylere uygun olarak dolu dolu bir yaşam sürmekle özdeşleşen daha derin bir insani gelişim kavramını öne sürer.
Modern psikoloji ve davranışsal ekonomi, insan doğası hakkında ne söylüyor?
Öznel refah üzerine yapılan araştırmalar, ilişkilerin ve amacın refah için öncelikli olduğunu ve paranın belirli bir seviyenin ötesinde mutluluk satın almadığını göstermektedir. Davranışsal ekonomiden elde edilen son bulgular, insanların iş birliği yapmaya, paylaşmaya ve güveni ödüllendirmeye, aynı zamanda kendilerine mali bir bedeli olsa bile hile yapmayı ve fırsatçılığı cezalandırmaya meyilli olduğunu göstermektedir.
Ortak iyilik kavramı neden önemlidir?
Aristotelesçi gelenekte ortak iyilik, bireyin iyiliğini aşan, kimseyi dışlamayan ve bireysel iyiliklerin toplamına indirgenemeyen ortak bir sosyal deneyimden kaynaklanan iyilik olarak anlaşılır. Siyasi olarak, gelecek nesiller de dahil olmak üzere herkesin refahını artıran kurumlarla eş anlamlıdır. Piyasa ekonomisine ahlaki bir sınır koymak için ortak iyiye bağlılığa ihtiyacımız var.
Ahlaki Değerler ve ekonomiyi nasıl daha iyi bütünleştirebiliriz?
Ekonomik akıl yürütmenin merkezine etik yansımayı geri getirmeli, politika yapımını ortak iyiye yeniden odaklamalı ve etik eğitimi ekonomi ve işletme programlarına yeniden entegre etmeliyiz. Ekonomi, ahlak felsefesinin bir alt dalı olarak ortaya çıkmıştır ve köklerine geri dönmelidir.
