GÜNEY AMERİKA'NIN YALNIZ ÜLKESİ ŞİLİ VE BAŞKENT SANTİAGO
Güney Amerika’nın en batısında, Pasifik Okyanusu ile And Dağları arasında Doğusunda Arjantin,Kuzeyinde Brezilya güneyden kuzeye, buzullardan çöllere uzanan, ince uzun, yalnız ve güzel bir ülke Şili.
Ülkenin ismi Aymara dilinde "dünyanın bitimi" anlamına gelen "Chilli" kelimesinden türemiş.
Şili deyince aklımıza hemen 1973 Şili Darbesi gelir: 11 Eylül 1973 tarihinde Sosyalist Başkan Salvador Allende'nin devrilip General Pinochet'nin iktidara geldiği askeri darbe.
ABD'nin onayı ve desteği ile yapılan bu darbeyle dünyanın seçimle başa gelmiş ilk sosyalist hükümeti devrilmiş ve yerine 17 yıl sürecek bir diktatörlük kurulmuşur. General Pinochet önderliğindeki silahlı kuvvetler yönetime el koyduktan sonra Şili hava kuvvetleri başkanlık sarayı La Moneda'yı bombaladı, daha sonra ise kara birlikleri saraya girdi. Darbe sırasında başkan Allende intihar etti.
Darbenin ardından Şili kara kuvvetleri komutanı ve darbecilerin başı Augusto Pinochet devlet başkanı ilan edildi. Böylece Şili'de Pinochet'in 1990 yılında iktidardan ayrılmasına kadar sürecek olan diktatörlük dönemi başladı.
2017 verilerine göre Şili’nin 18 milyon nüfusunun yüzde kırkı başkent Santiago ve etrafında toplanmış, ülkenin idaresi burada ama Parlamento binası 1990’da Valparasio’ya taşınmış.
İSMİNİ AZİZ SANTİAGO’DAN ALAN BAŞKENT SANTİAGO
Güney Amerika’nın en zengin, en büyük ve güzel şehirlerinden biri olan Şili’nin başkenti Santiago, adını Hz. İsa’nın havarilerinden Aziz Santiago’dan almış.
Küba,Arjantin, Dominik Cumhuriyeti, İspanya gibi Dünya’da 14 tane Santiago isimli yerleşim yeri vardır.
DEPREMİ HİSSETTİN Mİ?
Santiago 1541'de Pedro de Valdivia tarafından kurulmuştur.
Şehrin eski tarihine rağmen tarihi yapıları azdır. Ülkenin tamamında olduğu gibi Santiago da çok sayıda deprem afeti yaşamıştır. Dünyada şu ana kadar ölçülebilen, kayda geçen, Richter ölçeğine göre 9.5 büyüklüğündeki en şiddetli depremi 1960 yılında bu ülke yaşamıştır.
Santiago’da deprem bir hayat tarzı. Kayıtlı ilk deprem 1570 yılında olmuş. Gün içerisinde bir veya birden fazla irili ufaklı deprem oluyor. Halk duruma çok alışmış, gazetelerde veya radyoda haberleri çıkmıyor. Eğer günlük konuşmalarda akla gelir ise insanlar bir biri ile “depremi hissettin mi? “ şeklinde haberi paylaşıyorlar. Ülkede inşaatlar tamamen deprem dayanıklı yapıldığı için depremden ölen kişi sayısı çok az. Bizim ülkemizdeki gibi kolon ve aralarını tuğla ile örme olayı yok. Cam boşluğu hariç tamemen beton. Tabiki inşaatlar çok pahalıya maal oluyor ama güvenli.
Casa Colorada, Iglesia San Francisco, Posada del Corregidor gibi istisnaları saymayacak olursak 150 yaşından eski bina yok gibidir.Bu binalar da İspanyol koloni zamanından kalmadır.
PLAZA DE ARMAS MEYDANI
Şehrin merkezindeki (Plaza de Armas) adlı meydan ve aynı yerdeki Katedral (Catedral de Santiago) şehrin en eski kilisesi olan San Francisco Kilisesi gibi önemli yapılarındandır.
Plaza de Armas meydanındaki Binalara şöyle bir göz atalım :
La Moneda Plaza (Başkanlık Sarayı)
Chilean National History Museum (Şili Ulusal Müzesi) , Municipalidad de Santiago (Belediye Sarayı) ve Correo Central (Merkez Postahanesi)
CATEDRAL DE SANTİAGO KATEDRALİ
1748'de başlanan inşaat 1800 yılında bitmiş. Plaza de Armas Meydanına bakan Santiago de Compostela Katedralinin Barok cephesinin önünde, altın bir deniz kabuğu sunağı süsler.
Katedralin en güzel yeri, geç Barok cephenin arkasında bulunan 12. yüzyıl sütunlu zafer girişidir (Portico de la Gloria) Bu katedralde uygulanan mimari tarzlar: Gotik ,İspanyol Gotik , Romanesk ve Barok mimari.
CERRO SAN CRİSTOBAL TEPESİ
Santiago’nun merkezindeki 300m yüksekliğinde Cerro San Cristóbal tepesine füniküler ile çıkılıyor. Şehri fetheden Christopher’ın adı ile onurlandırılmış. En önemli özelliği orda bulunan ‘Kutsal Meryem" denilen ve Fransadan hediye edilen bir heykel var.
Tepelere İsa ya da Meryem figürleri yerleştirmek Güney Amerika’da oldukça popüler. Santiago'da Brezilya-Corcovado’dakine benzer bir şekilde bir Meryem heykeli şehri tepeden seyrediyor.
Parque Metropolitano De Santiago Parkı içinde bulunan bu tepede Seyir terası ve hayvanat bahçesi bulunuyor.
CERRO SANTA LUCİA KUTSAL IŞIK TEPESİ
Cerro Santa Lucía Tepesi; Hz Meryem'e adanmış. Çoğu Hristiyan şehirlerinde olduğu gibi burada da şehre hakim bir tepenin zirvesinde haç bulunmakta.
IGLESIA SAN AUGUSTIN KİLİSESİ
1625 yılında yapılan San Augustin; Şili'nin ikinci en eski Kiliselerinden biridir.Barok ve Neoklasik mimari stilin İspanyol Kolonyal biçiminin karışımı bir özellik gösterir. Mihrabın bir kısmı Cascia'lı Azize Rita'ya adanmıştır.
HIRSIZ; HER YERDE HIRSIZDIR
Santiago'da akşam 11'den sonra içki satılan dükkanlar özel kepenklerle kapatıp, bizdeki nöbetçi Eczaneler gibi demir parmaklıkların arasından içki satıyor. Ancak soygun ve hırsızlık önlenemiyor.
EĞİTİMLİ KÖPEKLER UYUŞTURUCU KONTROLÜNDE
Uruguay'dan dönüşte Bagajlarımızı alırken Uyuşturucu kontrolü yapan özel köpekleri görünce Marijuana'nın yaygın içildiğini farkettim.Sokakta Gencin biri sizden sigarasını yakacakmış gibi doğal olarak "Cigaralık"yakmak için ateş isteyebiliyor.
SOKAKTA DAMA OYUNU
Burda da insanlar umutlarını lotoya bağlamış durumda. Bizdeki gibi 7 numara 15 numara çekilişleri var ve katılım çok. Altılı Ganyan benzeri bir oyun mevcut ve takipçisi çok. Ayrıca Sokakta parasına "Dama" oynayanlar da var.
HOTEL SOMMELİER EXPRESS İN VİNO VERİTAS
Santa Lucia Metrosuna çok yakın mesafedeki Otelimiz isminin anlamı "Şarap uzmanı". Nitekim kaldığımız Odalarda envai çeşit Şarap var.Bir de Latin Halk sözü var:
""İn Vino veritas" "Şarapta gerçek vardır" Ya da gerçek şaraptadır.
Şarap dili çözer, gerçekler ortaya dökülür ""Şarapta vahşilik vardır, bir yerde tutku vardır"
Aslında sözün tamamı şöyledir: "in Vino veritas, in Aqua sanitas"
"Suda sağlık, Şarapta gerçek gizlidir."
Şarabı terkedeli yıllar oluyor.Şu anda Kahvaltıda Su bardağımı Batı dillerinde bizim Şerefe dediğimiz tabirin yerine "Sağlığa " "Sante" diye kaldırıyorum.
Aklımdayken söyleyeyim :
Otelimizin yan girişinde "KİİM"isimli Striptiz Kulübü icra-i faaliyette bulunuyor.Kaliteli "Show"seyretmek isteyenlere duyurulur.
SAN FRANSISKO KİLİSESİ
San Francisco: Bu kilise Santiago’ daki en eski binası, yapılış tarihi 1586. Güzel bir kilise. Plaza de Armas denilen meydanın bir köşesinde. Bu meydan kesinlikle görülmeye değer bir yer. Eski postahane binası, polislerin nöbet değişimleri, kalabalık bir halk gurubu, resim yapan ve satan ressamlarla dolu. Renkli bir yer...
PALACIO DE LA MONEDA SARAYI
Palacio de La Moneda: Başbakanlık binası, 1784 de inşa edilmiş. Bina ayrıca başbakanın konutu olarak da kullanılıyor. Bu binanın hemen yakınında Banner Caddesi üzerinde Santiyago da yer alan bankaların merkez ofislerini ve Borsa binasını görebilirsiniz. Borsa binasının hemen yanında Santiyago nun en prestijli klubü Club de la Unión ve hemen karşı sokaktada bu günlerin öğrenci eylemleri ile en meşhur mekanı Şili Üniversitesi (Universidad de Chile ) görebilirsiniz.
SANTİAGO'DA ATATÜRK ANITI
Santiago Alcantara Metro Durağında indikten sonra Apoguinda caddesinde 100 Metre yürüyünce Novigod Park’ın girişinde 3,5 x 2 metre ebadındaki çok özel bir taşla kaplanmış duvarın üzerinde Atatürk’ün rölyefi ile karşılaşıyorsunuz . Atatürk Kabartma Heykelinin yanında büyük bir ayyıldız ve altında bakır harflerle yazılmış bir açıklama var.Duvarın arkasındaki park ve büyük fıskiyeler caddeden geçen herkesin dikkatini çekiyor.
1992 yılında yapılmış olan Anıtta Atatürk’ün portresinin altındaki İspanyolca ifadelerin tercümesi şöyle;
“Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu, ülkesinin fedakar ve sadık hizmetkarı, benzeri olmayan, insanlık idealinin canlı örneği.. Bütün hayatını Türk Milletine adamış, milletine kendi ruhunu, ateşini vermiştir. Hatırası ve fikirleri, milletinin ruhunu ateşli tutan, sönmez bir meşale olarak yaşamaktadır.”
Hatırlayacaksınız iki yıl önce Güney Amerika ülkelerinden Şili'nin komşusu Arjantin de 2015 yılını ATATÜRK YILI ilân edip, 1858 -2015 yılları arasında basılan 25 Pul Koleksiyonuna Atatürk Pulunu da eklemişti.
Ayrıca Küba Havana’da da Puerto Caddesindeki parkta Atatürk’ün bir heykeli ve heykelin altındaki plakada “Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu. Yurtta sulh, cihanda sulh” yazısı bulunuyor.
MERCADO CENTRAL
Mercado Central: Balık pazarı. Gerçekten turislerin uğramadan gitmedikleri bir yer. Nerde ise bizim kapalı çarşı satıcılarını andıran insanın üzerine hücum eden satıcılar sizi balık restoranlarından birine oturmaya çalışıyorlar.
LA CHASCONA PABLO NERUDA'NIN EVİ
Pablo Neruda’nın Evi (La Chascona)
Patio Bellavista’ya çok yakın olan Pablo Neruda’nın kaldığı eski eve mutlaka uğramalısınız. Pablo Neruda bu evini de diğer evleri gibi gemi şeklinde tasarlamış. Üstelik denizden korktuğunu öğrendiğimde şaşırıyorum. İçeride fotoğraf çekmek yasak. Bu yüzden bir rehber eşliğinde girip çıkıyorsunuz.
SELAM CAMİİ VE YUSUF İSLAM
Selam Camii (Mezquita es Salam) 1988 tarihinde Santiago Nunoa semtinde yapılmıştır.
1977 yılında Müslüman olan iki yıl sonra da adını Yusuf İslam olarak değiştiren İngiliz şarkı sözü yazarı ve müzisyen Cat Stevens de bir ara Selam Camiiye gelip ibadet etmiştir.
ŞİLİ VE EL TURCO'LAR
Şili'de Orta Doğudan (Suriye ve Filistin) gelenlere El Turco diyorlar.
Geçen yıllarda kadar Osmanlı Pasaportu ile gelmiş Arap'lar gibi tanınıyorduk. Tipik sorular kaç tane karın var, hırsızların ellerini kesiyormusunuz gibiydi. "Binbir Gece","Aşk-ı Memnu " ve "Fatmagül'ün suçu ne ?" gibi Türk Dizileri furyasıyla imajımız biraz değişti.En çok tutulan Binbir Gece, diğer ikisinin formatı Şili Dizilerine benzediği için fazla tutulmadı (çok öpüşme sahnesi, aldatma vs...) "Binbir Gece" biraz değişik geldiği için bayağı tutuldu.
1800’lü yılların sonunda ellerindeki Osmanlı pasaportlarıyla okyanusları aşarak Güney Amerika’ya iş bulmaya giden ve Osmanlı’nın tarih sahnesinden çekilmesiyle kimliklerini yitiren El Turco’ların izleri bugün hala kıtanın her yanına yayılmış durumda. Yüz yıl önce Arjantin, Brezilya, Meksika ve Şili gibi Güney Amerika ülkelerine yerleşen ve bugün sayıları 20 milyonun üzerinde olan El Turco’ların kıtada bıraktıkları hazin izleri ,Marquez;"Kırmızı Pazartesi" romanında anlatıyor.
Bugün Şili’nin ikinci en büyük nüfusunu köken olarak Filistinliler oluşturuyor. İsrail-Filistin meselesinde İsrail’in barbarlıkları karşısında, ülkelerindeki İsrail büyükelçilerini geri gönderen ilk iki ülkenin Venezüella ve Şili olmasının arka planındaki gerekçelerden biri de bu. Hatta bugün Şili’de birinci ligde ‘Filistin’ adında bir takım bile bulunuyor, 1920 tarihinde kurulmuş. Filistin topraklarında hak iddia eden İsrail’in tarihinden bile eski.
Brezilya kralı II. Pedro, II. Abdülhamid ile de görüşmek üzere Osmanlı’yı ziyarete geliyor. Kölelik kaldırıldığı için ülkesinde ortaya çıkan işçi ihtiyacını karşılamak için de ziyaretini bir fırsat biliyor Brezilya kralı. Geldiğinde sadece İstanbul’a da değil Mısır’a ve Lübnan’a da gidiyor ve gittiği her yerde davetlerde bulunuyor. ‘Gelin ve ülkemizde iş bulun’ diyor. Burada da ekonomik ve sosyal sıkıntılar yaşanınca, çağrıyı işiten insanlara makul geliyor kralın önerisi. Şair ve Filozof Halil Cibran’ın ailesi de işte bu tarihlerde göç eden ailelerden biri.
1989-1999 arasında Arjantin devlet başkanlığı yapan Carlos Saúl Menem'in lakabı El Turco idi.
EL TURCO'NUN TATLICI DÜKKANI
Şili'de Orta Doğudan (Suriye ve Filistin) gelenlere El Turco denildiğini daha önce belirtmiştik. Cerro Santa Lucía Tepesi yakınındaki "Bonbon Oriental Delicias Turcas " Oryantal Bonbon Türk Tatlıları'nın sahibesi Hanım da kendisinin Suriyeli (!) olduğunu belirterek lütfen fotoğraf çekmeme izin vermişti.
ŞİLİ MUTFAĞI
Şililer çoğunlukta kahvaltıyı ekmek, tereyağı ve reçel, beraberinde içecek olarak da çay ve kahve ile geçiştirirler. Kıyma, soğan, zeytin, kuru üzüm, katı yumurtayla yapılan börek ( Empanadas ) sabah kahvaltılarının gözdesidir. Santiago’ya özgü, bizim pideye benzer.
Empanadasın yanında " Pebre sosu " tercih edilir. Pebre; Şili’ye ait domates, soğan, sıvı yağ, biber ve kişnişle hazırlanan geleneksel lezzetli bir sostur. Küçük bardağa benzeyen cam kaplarda sunulur ve çay kaşığı benzeri kaşıklar ile alınır. Empanadasların içine katılarak zaten leziz olan empanadasları daha lezzetli hâle getirir.
Caldillo de congrio " ( Yılan balığı çorbası ) yemeği en ünlü yemeklerindendir.
Şili mutfağında deniz ürünlerinin devamında tahıl ve sebzeler ağırlıktadır. Kırmızı et yemekleri mönülerinde kısıtlıdır. Ana malzemeleri bal kabağı, domates, barbunya, mısır, kurutulmuş portakal, pul biber, soğan, sarımsak ve fesleğen olan Porotos Granados.
Cazuela tencere yemeklerinin ortak adıdır. Tavuk, hindi ya da biftek ana malzemeleriyle çeşitleri yapılan Cazuelanın içerisinde arpacık soğanı, bezelye, dilimlenmiş havuç, Brüksel lahanası, tatlı mısır ve küçük bir parça bal kabağı bulunur
Lomo Lo Pobre : Biftek ve üstünde kızarmış soğan, yumurta ve patates kızartmasıyla servis edilir.
İnce ekmek dilimlerinin arasına dilimlenmiş domates, söğüş et, haşlanmış taze fasulye, acı yeşilbiber, mayonez, avokado, hardal konarak yapılan " Chacerepo " en popüler sandviçleridir.
Ceviche ;soğan, sarımsak ile servis edilmeden limon suyu ile marine edilmiş çiğ balık
Cazuela Et suyu, patates, kabak, mısır noodle ve kişniş ile birlikte et veya tavuk ile yapılır.
İnanılmaz bir sosisli, sandviç ve hamburger kültürü var. Mesela “İtaliano “ seçeneğini seçtiğinizde sosisliniz İtalyan bayrağı renklerinde avokado, mayonez ve domates ile geliyor. Şili’de sipariş edeceğiniz çoğu yemeğin yanında garnitür olarak Avokado (Palta) getiriliyor.
Şili’de şarap bir hayli tüketiliyor. Sekiz değişik üzüm türünden elde edilen bir tür brandy Şili'nin ulusal içkisi “Pisco” ‘nun yanı sıra “Mote con huesillo” denilen sokakta satılan meşrubatları da var.
Yerel tatlı içecek “Mote con Huecillo”nun yanında kuru şeftali (Huecillo) ikram ediliyor.
ŞİLİ VE SANTİAGO'NUN ANIMSATTIKLARI
-Şili dünyanın en çok deprem olan ülkesi ama Türkiye’nin aksine depremle yaşamayı gerçekten biliyorlar. Binalar 8.0 şiddetindeki depremlere bile dayanıyor.
-Güney Amerika’da sadece Brezilya’da Portekizce konuşulur; Şili dahil diğer ülkelerde resmî dili İspanyolca.
-Şili’nin para birimi Şili Pesosu.
-Şili'de seçimle iktidara gelen ilk Marksist devlet başkanı Salvador Allende (1908-1973).
-Şili’de Katolikler ağırlıkta
-Hispanik Kültüründe görülen neşeli,enerjik ve eğlenceli yapı Şili insanında da mevcut.
-ABD'nin vize uygulamadığı tek güney Amerika ülkesidir.Sırası gelmişken belirtelim. ABD'ye, vatandaşları vize almadan girebilen 38 ülke :Andorra, Avustralya, Avusturya, Belçika, Brunei, Şili, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İzlanda, İrlanda, İtalya, Japonya, Letonya, Liechtenstein, Litvanya, Lüksemburg, Malta, Monaco, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, Portekiz, San Marino, Singapur, Slovakya, Slovenya, Güney Kore, İspanya, İsveç, İsviçre, Tayvan ve İngiltere.
-Tarımsal hastalıklara ve zararlılarına karşı önlem olarak Ülke sınırlarından içeri yaş meyve ve sebze sokmak yasak.
-Şili bır çok göçmeni ve yerlisiyle gerçekten kozmopolit bir ülke. Göçmenler arasında ufak tefek olaylar haricinde problem yaşanmamakta.
-Şilide evlilik dışı çocuk oranı %70
-Bizdeki gibi abi-abla terimleri olmasa da tanıdık tanımadık insanlara hermano/a (kardeş), tio/a (amca, teyze) mamita (özellikle esnaf yaşlı kadınlara, annecim tabiri) diye sesleniyorlar.
-İnsanlar sokaklarda serbestçe öpüşüp, sarılıyor.
-Ülkede uzun yaşam gayet normal, 95 yaşın üstünde bir çok yaşlı var. 70 yaşın üstünde olup bekçilik, şöförlük yapan insan çok. Zaten 70 yaşın altı onlar için genç.
-Bizdeki gibi küfürlü konuşmalara şahit oluyoruz.
-İçki ve eğlenceyi çok severler, dünya üzerinde nüfusa göre en çok bira tüketen üçüncü ülke
-Dünyada ilk kez Şili'de "Seks işçileri" toplanıp bir Sendika kurmuştur.
-Sokak köpeklerinin eylem yapan öğrencilere desteğe geldiği güzel ülke.
-Üzerinden en çok enlem geçen ülke.
-Şili; hiç kimsenin geleceğe inanmadığı umut dolu; hiç kimsenin geçmişe inanmadığı anılarla dolu bir garip ülke.
-Santiago’nun her yeri rengarenk graffiti ile dolu.
-Santiago Havaalanından şehir merkezine otobüs ve metro ile rahatlıkla gidiliyor.
- Santiago; dünyanın en bisiklet canlısı şehirlerinden biri.
-En çok Filistin kökenli insan bulunduran Latin Amerika ülkesi..
-”Binbir Gece" TV dizisinden sonra Şili'de Türk Dizileri revaçta.
-Santiago'da Atatürk Anıtı ve Mustafa Kemal Plaza meydanı bulunmaktadır.
-Şili’li Şair Pablo Neruda; Nazım Hikmet adına Barış Ödülü almıştır. Bir kongrede Nazım Hikmet ile ilgili 'Onun (Nazım Hikmet'in) yanında biz şair bile olamayız' diyerek Nazım Hikmet'i övmüştür.
Pekcan Türkeş